Reč melazma potiče od grčke reči "melas", što znači "crno". To je vrsta hiperpigmentacije lica koja se pojačava izlaganjem suncu. Katkad se naziva i „trudnička maska“, iako taj naziv potencira samo jedan od uzroka nastanka te vrlo proširene kozmetičke anomalije kože lica. Učestalost bolesti prilično je visoka, posebno kod mlađih, tamnoputih žena, a u našim krajevima žena s mediteranskim tipom kože. U 90 % slučajeva ta se hiperpigmentacija javlja kod žena, a samo u 10 % kod muškaraca.

Uz to što je uzročno povezujemo s trudnoćom, javlja se i kod žena koje uzimaju oralne kontraceptive, a mogu je izazvati i drugi lekovi. Određeni broj slučajeva je idiopatski, što znači da pojavu hiperpigmentacije ne povezujemo niti s hormonalnim promenama niti s uzimanjem drugih lekova. Moguće je da, uz navedene uzroke (hormoni, lekovi, sunce), određenu ulogu igra i kozmetika. Poznato je da kreme koje sadrže biljna eterična ulja i druge fotosenzibilizatore, posebno one biljnog porekla, nakon nanošenja i izlaganja suncu mogu izazvati mrljaste hiperpigmentacije. Takva stanja nazivamo kozmetičkim dermatitisom, odnosno hiperpigmentisanim kozmetičkim dermatitisom. Promene traju mesecima, a tipično je da se vrlo sporo povlače nakon prekida primene uzročnog preparata, tako da je nekad potrebna i cela godina.

Prema tipu bolesti, melazma se ubraja u melanotičke hipermelanoze, što znači da broj pigmentnih ćelija nije znatno povećan, a njihova aktivnost i produkcija pigmenta melanina izrazito su povećani. Pigment se nalazi u epidermisu a u nekim slučajevima melazme i u dubljim slojevima kože. Šta zapravo izaziva povećanu produkciju pigmenta, još nije sasvim poznato. Navedeni uzroci kao hormoni, lekovi, biljni fotosenzibilizatori i delovanje UV zraka, samo su delovi nepotpunog mozaika.

Melazma se definiše kao svetlo do tamno smeđa neravnomerna hipermelanoza ( geografskih ivica ), čiji intenzitet može biti različit, a razvija se lagano i simetrično na čelu, temporalnoj regiji, obrazima, gornjoj usni i bradi. Kod kloazme ( melazme vezane za trudnoću ), hiperpigmentacija obično nestaje nakon porođaja. I melazma uzrokovana kontraceptivima može spontano nestati nakon prekida uzimanja hormona, a najlošiju prognozu ima idiopatska melazma.

U lečenju svih hiperpigmentacija, pa tako i melazme, najvažniju ulogu ima prevencija - zaštita od delovanja UV zraka. Zaštitni faktori treba da sadrže titan-dioksid i/ili cink-oksid, jer su transparentni preparati za zaštitu od sunca nedelotvorni čak i kad sadrže visok faktor zaštite. Često pacijentima treba napomenuti da ih moraju upotrebljavati i van plaže, znači pri svakom izlaganju suncu, tj. započeti njihovu primenu dovoljno rano, u proleće. 

Od preparata za izbeljivanje sigurno je najpoznatiji hidrohinon, koji se upotrebljava u koncentracijama od 1,5 -2% za kozmetičke preparate, odnosno 4-5% u medicinskim kremama. Obično se koristi 2 puta dnevno u toku 6 do 8 nedelja. Tokom terapije može doći do iritacijskog crvenila i ljušćenja kože. Veći je problem ako se pojave depigmentacije, mesta gde je pigment sasvim razoren. Posebno treba izbegavati neke derivate hidrokinona (monobenzil, monoetil i monometil etar), jer češće pokazuju neželjene efekte. U poslednjih 10 godina češće se upotrebljavaju kreme s retinoinskom kiselinom, u različitim procentima. Takođe se može pojaviti iritacija.

Savremeniji preparati, kao što je azeleična kiselina i neki "nehidrohinonski" izbeljivači ne izazivaju iritaciju kože ili se kod vrlo osetljive kože javlja zanemarljiva iritacija. Još noviji preparati za izbeljivanje sadrže C vitamin u koncentraciji od 5-20% za kozmetičku primenu, odnosno do 40%za profesionalnu upotrebu. C vitamin najčešće se upotrebljava u kombinacijama s drugim preparatima za depigmentaciju.

Hemijski pilinzi voćnim kiselinama i laser radikalniji su zahvati koje mora izvoditi iskusan lekar jer postoji mogućnost da ostanu neželjene promene. Osim depigmentacija i ožiljaka, navedeni postupci mogu izazvati hiperpigmentaciju jaču od početne. Svi navedeni preparati i tretmani mogu se i kombinovati, a to je u otpornim slučajevima i nužno. Tako širok spektar lekova i tretmana upućuje na to da je lečenje melazme još uvek terapijski problem, posebno zbog nepoznatih uzroka i čestog povratka.

Jedinica za farmakoinformatiku